Ταξίδι στο Σκαλοχώρι

ΠΩΣ ΘΑ ΦΤΑΣΕΙΣ

Το Σαββατοκύριακο πρέπει να γεμίσουμε τα πνευμόνια με οξυγόνο σε κάποιο βουνό.Το βαλιτσάκι μόνιμα βρίσκεται στο αυτοκίνητο.Από φίλους μας ξέρω, μα μόνο στο χάρτη, ένα χωριό και νομίζω από τα λεγόμενά τους πως είναι ότι πρέπει για αναζωογόνηση.Σε δυο ώρες απ’ τη Θεσσαλονίκη, με κατεύθυνση προς Καστοριά θα είμαστε εκεί. Ή θα ακολουθήσουμε τη πορεία 12 χιλιόμετρα νότια από το Άργος Ορεστικό ή μόλις φτάσουμε στη Νεάπολη Κοζάνης και περάσουμε την Εκκλησία θα στρίψουμε δεξιά. Στα 22 χιλιόμετρα είναι το χωριό.Έτσι και γίνεται προτιμούμε τη δεύτερη διαδρομή που διαπιστώνουμε πως όσο προχωρούμε γίνεται και γοητευτικότερη. Από μακριά στην κορφή ενός λόφου ξεχωρίζει το χωριό. Πριν μπούμε, στην πινακίδα διαβάζουμε Σκαλοχώρι.Πράγματι Σκαλοχώρι, δε θα μπορούσε να λέγεται κι αλλιώς. Σκαλί-Σκαλί ανεβήκαμε τα άλλα χωριά για να φτάσουμε.

ΠΡΩΤΕΣ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ

Με την πρώτη ματιά γοητευόμαστε. Είναι Φθινόπωρο κι εδώ το νιώθεις ως το κόκαλο.
Το χωριό αγκαλιάζεται από ένα κιτρινοκόκκινο δάσος βελανιδιάς με πινελιές λεύκας. Τα μάτια μας ανεμπόδιστα κάνουν βουτιά στο άπειρο.
Γύρω τα γνωστά στους ντόπιους και άγνωστα σε μας βουνά, ο Σινιάτσικος, το Βέρμιο, ο Γράμμος και σ’ ένα ατελείωτο μήκος οι βουνοκορφές της Πίνδου.
Ανηφορίζουμε με τα πόδια προς την κορφή του χωριού. Ένα ξωκλήσι, λιτό και ολόασπρο ανάμεσα στα κιτρινισμένα δέντρα. Τα λιγοστά αναμμένα κεράκια στο μανουάλι μαρτυρούν άλλους, πριν από μας, επισκέπτες. Προσκυνούμε την εικόνα. Είναι της Αγίας Παρασκευής.
Η γριούλα που στέκεται παράμερα μπροστά στην πετρόχτιστη βρύση μας καλωσορίζει καλοσυνάτα και μας εξηγεί. Η εκκλησία που βλέπετε, πριν από τον πόλεμο ήταν πετρόχτιστη και πρέπει να χτίστηκε το 1857, όμως την έκαψαν στον πόλεμο. Δείτε εδώ, και μας δείχνει μια δρυ «έναν δέντρου» κατάτρυπη από σφαίρες. Ύστερα την ξαναφτιάξαμε όλοι μαζί. Την ιδέα την είχε ένας δάσκαλος του χωριού, ο Θωμάς ο Παπαθανασίου.
Από δω μας δείχνει τη λίμνη της Καστοριάς, το Άργος Ορεστικό, το Βογατσικό και αμέτρητα άλλα χωριά. Μας προτείνει ν’ανεβούμε το βράδυ. Είναι, λέει, σαν να είσαι σε αεροπλάνο και τ’ αστέρια φαίνονται τόσο κοντά ,που αν απλώσεις το χέρι θαρρείς τα ακουμπάς.
Αυτό το χωριό έπρεπε να το λένε Φεγγαρόλουστο, αλλά και τυχαία δεν το είπαν Σκαλοχώρι μια και βρίσκεται στο ψηλότερο σκαλί μιας σκάλας από χωριά.
Όμως μας εξηγεί πως, πρώτα το έλεγαν Τσκαλοχώρι, άλλοι το έλεγαν Τσικαλοχώρι άλλοι Τσουκαλοχώρι. Αργότερα το είπαν και Δασκαλοχώρι γιατί έχουμε πολλούς δασκάλους και γραμματιζούμενους.
Απομακρυνόμαστε. Από την κουβέντα που κάνουμε, οι κάτοικοι μου φαίνονται φιλόξενοι μια και η γιαγιούλα επιμένει να μας προσφέρει στο σπίτι της καφέ και γλυκό.






ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟ ΧΩΡΙΟ

Κατηφορίζουμε. Η πλατεία του χωριού. Στην άκρη ένα περίτεχνα κτισμένο κιόσκι. Στο κέντρο του πρέπει να είχε νερό από πηγή κάποτε. Πιο πέρα στην άλλη πλευρά η κεντρική εκκλησία του χωριού μ’ένα δέντρο, σαν πλατάνι στην είσοδο του αυλόγυρου.
Στο πανώθυρο του ιερού βήματος διαβάζουμε : 1842, Σεπτ.14
Τόσο παλιά! Μπαίνουμε μέσα. Οι εικόνες και το τέμπλο είναι παλιά και συντηρούνται καλά. Ένας απ’ τους επιτρόπους της εκκλησίας μας καλωσορίζει. Ξαναήρθατε στο χωριό;
Αρχίζει την ξενάγηση αυθόρμητα και φιλόξενα.
Η εκκλησία (ο ναός εννοεί) λέει είναι παλιά την έχτισαν το 1843 μαστόρια απ’ το Ζιουπάν’ τον Πεντάλοφο, το γράφει και στην πέτρα πάνω απ΄την πόρτα του ιερού. Έχουμε πολύ παλιά βιβλία και εικόνες. Όμως κάηκε στον πόλεμο και την ξαναεπισκευάσαμε. Γιορτάζουμε τον Άγιο Παντελεήμονα όμως είναι αφιερωμένη στη γέννηση της Παναγίας. Πολλούς παπάδες σπουδαίους και ψάλτες έβγαλε το χωριό μας. Και τον παπα-Μήτσο αυτόν εδώ και μας δείχνει μία φωτογραφία δίπλα στην είσοδο τον σκότωσαν εδώ απ’ έξω οι Γερμανοί. Πολλά σκεύη, μανουάλια, τον επιτάφιο, τα εξαπτέρυγα μας τα έφεραν τεχνίτες από την πόλη όπου δούλεψαν. Σπουδαίοι αυτοί στα παλιά χρόνια.
Να φανταστείτε πως στην πόλη ξενιτεύτηκαν πολλοί γνωστοί και καλοί μαστόροι απ’ το χωριό μας. Εκεί είχαν αρχοντικά και πολλά άλλα κτίρια που ποιός ξέρει, μπορεί να σώζονται ακόμα. Βλέποντας εκεί, τα ακόμα παλαιότερα αριστουργήματα, τους γεννιόταν η διάθεση να αλλάξουν τον τόπο τους. Έτσι ήρθαν εδώ και έχτισαν το Σκεύα. Εκείνο το κιόσκι στην πλατεία. Ένα σιντριβάνι εδώ δίπλα στην εκκλησιά στο κέντρο της πλατείας. Ένα μεγάλο σχολείο. Εδώ σταματάει. Την ιστορία μας λέει την ξέρει καλύτερα αυτός εκεί και μας δείχνει έναν από τους τρεις πιο ηλικιωμένους της παρέας που κάθονταν στο απέναντι καφενεδάκι . Σπουδαίο πράγμα για το χωριό, σχολιάζουμε. Κινητή ιστορία. Μαθαίνει κανείς πράγματα απ’ τους γέρους που δεν τα βρίσκεις εύκολα στα βιβλία και στους οδηγούς. Εξάλλου είχαμε φροντίσει να φωτοτυπήσουμε σελίδες σχετικές για το χωριό από ένα οδηγό της Κοζάνης.

ΚΑΘΕ ΛΕΞΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ

Μια ματιά στην πλατεία μας πείθει πως ο μόνος χώρος που μπορούμε να καθίσουμε είναι αυτός. Ένα καφενεδάκι με κολλημένες ζωγραφιές στους τοίχους και τα παράθυρα. Έργο μας εξηγούν του ιδιοκτήτη του καταστήματος, του κυρ Βαγγέλη. Είναι ένας ευγενικός κύριος λίγο πάνω απ’ τα ογδόντα, που μας ετοιμάζει και τον καφέ. Μεταξύ καφέ και συντροφιάς ο λόγος απλώνεται. Οι αφηγήσεις δίνουν και παίρνουν. Ο γηραιότερος της παρέας ,o Δήμος Γιωτόπουλος,που καμαρώνει λέγοντας πως αγγίζει τα 93,
με το σπινθηροβόλο γαλανό βλέμμα του και το γλαφυρό του λόγο μας καθηλώνει.
Γεννήθηκα εδώ στο Σκαλοχώρι του Βοΐου, το 1915. Θυμάμαι απ’ τις αφηγήσεις των γονιών μου και των παλαιοτέρων, πως οι σημερινοί Σκαλοχωρίτες ήρθαν απ’ το Παλαιοχώρι.
Yπήρχαν τα θεμέλια των σπιτιών, και του δικού μας, στο Παλιοχώρι, που καταστράφηκαν κατά το 1951, όταν οι χωριανοί πήραν τις πέτρες για να χτίσουν τα σπίτια τους μετά το κάψιμο από τους Γερμανούς. Το χωριό κάηκε δυο φορές. Στις 3 με 4 Αυγούστου το 1943 και πάλι το επόμενο καλοκαίρι, το 1944, εκτός από κάποια σπίτια, δύο-τρία που σώζονται μέχρι και σήμερα και είναι από τα πρώτα που είχαν χτιστεί στο χωριό. Σε αυτά σώζεται και μια εικόνα της αρχιτεκτονικής μορφής του χωριού, που δυστυχώς δεν διασώθηκε.
Κοντά στο Παλιοχώρι, ήταν και το Παλιομανάστηρο που τα θεμέλιά του υπήρχαν κι αυτά ως το 1951. Στα θεμέλια του μοναστηριού υπήρχε μια τετράγωνη πλάκα με έναν σταυρό χαραγμένο στη μέση. Απόδειξη πως το Παλιοχώρι βρισκόταν εκεί είναι τα μνήματα που έχουν χαρακτηριστεί και ως αρχαιολογικός χώρος του Σκαλοχωρίου.
Γύρω στα 1920 στο Παλιοχώρι υπήρχε και ο νερόμυλος του Σιωμάδη, δικής του έμπνευσης και η αμοιβή του για το άλεσμα ήταν το «ξάϊ»(δικαίωμα). Η εκκλησία εκεί ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Βασίλειο του οποίου και σώζονται τα θεμέλια. Οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία. Είχαν όμως και αμπέλια στο προσήλιο που έφτιαχναν πολύ καλό κρασί. Έκαμναν και τσουκάλια, ίσως γι’ αυτό και το χωριό το πρωτοείπαν Τσουκαλοχώρι. Κοντά στην πλατεία, όταν έσκαψαν για το δρόμο, βρέθηκαν απομεινάρια καμινιού που τα έψηναν. Αυτά βέβαια πριν φύγουν από το Παλιοχώρι.
Το νέο χωριό πρέπει να ιδρύθηκε πριν το 18ο αιώνα, όπως φαίνεται και από χρονολογίες που σώζονται σε βιβλία της εκκλησίας. Η εκκλησία όπως είδατε χτίστηκε το 1843 με σπουδαίους μαστόρους από τον Πεντάλοφο. Πρώτη οικογένεια που εγκαταστάθηκε στο νέο χωριό πρέπει να είναι οι Παπαστεριάδες και οι Διαμαντοπουλαίοι, σύμφωνα με τις αφηγήσεις των παλαιοτέρων.
Η αιτία του ξεκληρισμού του χωριού, πρέπει να ήταν οι Τούρκοι που ανάγκασαν τους κατοίκους του, όσοι κατάφεραν να σωθούν, να καταφύγουν σε μέρος ασφαλές και όλοι μαζί για να προφυλαχτούν.Αυτός ίσως είναι και ο λόγος που κανένα κειμήλιο δεν σώζεται από το Παλιοχώρι. Στο Σκαλοχώρι, στις αρχές του 20ού αιώνα, γύρω στο1902, ήρθαν, κυνηγημένοι και οι κάτοικοι από το Μπρατμήρι, γειτονικό χωριό, όταν ο τόπος τους καταστράφηκε από κομητατζήδες Βουλγάρους, και πολλοί συγχωριανοί τους εξοντώθηκαν Απομεινάρια του χωριού σώζονται καθώς και η εκκλησία του Αι Νικόλα .Την εκκλησία την συντήρησαν και τη διαφύλαξαν οι κάτοικοι με προσωπικά τους έξοδα και έργασία.
Ενωμένοι όλοι μαζί δημιούργησαν το Σκαλοχώρι. Πρόκοψαν και αναπτύχθηκαν στην κτηνοτροφία, τη γεωργία ,τις τέχνες και τα γράμματα. Εγώ αποφοίτησα από το σχολείο το 1928-29 τότε που ήμασταν 120 παιδιά. Το σχολείο ήταν εδώ, δίπλα στην εκκλησία. Βέβαια σε κείνο το σχολείο φοίτησα ως την Τετάρτη προς Πέμπτη και μετά μεταφερθήκαμε στο καινούργιο,το 1926, που βρισκόταν στη θέση που είναι τώρα .
Ήταν μεγάλο με τρεις αίθουσες και υπόγειο σε οικόπεδο δωρεά των Γιωτάδων.
Μας μιλάει για τους δασκάλους τους και τη βοήθεια της θείας του να φοιτήσει στο Γυμνάσιο. Χαμηλώνει τη φωνή. Ο πατέρας πήγε στην Πόλη για δουλειά αλλά δεν τα κατάφερε να με σπουδάσει. Σταμάτησα στη Δευτέρα Γυμνασίου.
Στην Πόλη πήγαιναν όλοι οι σπουδαίοι κτιστάδες απ’ το χωριό. Και μάλιστα εκεί έκαναν ένα σύλλογο μια αδελφότητα που την ονόμασαν «ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ ΤΩΝ ΕΝ ΚΩΝ/ΠΟΛΕΙ ΤΣΟΥΚΑΛΟΧΩΡΙΤΩΝ».
Από τα έσοδα της αδελφότητας έστελναν στην εκκλησία του χωριού να συντηρεί το σχολείο όπως φαίνεται από διασωθέν βιβλίο της εκκλησίας χρονολογίας 1910-13.Εκεί φαίνονται οι μισθοί των δασκάλων και κάθε έργο της εκκλησίας.
Όταν επέστρεψαν κατά το 1926-27 ιδρύθηκε Προοδευτικός Σύλλογος «η Αγία Παρασκευή» που έκανε έργα αρκετά στο χωριό. Το Σκεύα, το σκεπαστό κιόσκι στην Πλατεία, το έκανε ο σύλλογος, όπου ερχόταν νερό από το Νικοφρύτη. Ιστορικό ύψωμα στο χωριό. Θα τα πούμε άλλη φορά γι αυτόν. Το μετέφεραν με σωλήνες που ήταν δωρεά του εργολάβου Στεργίου από το Σκαλοχώρι του πατέρα της Ρωξάνης που το 1932 είχε βγει μις Ελλάς. Όλοι οι χωριανοί για το έργο έβαλαν πολλή προσωπική δουλειά. Κάνανε τότε καλντερίμια στους δρόμους στην πλατεία και στο κέντρο της πλατείας ένα συντριβάνι.
Το σούρουπο μας βρήκε να συνεχίζουμε την κουβέντα για το χωριό .
Οι φίλοι μας Σκαλοχωρίτες στην καταγωγή είχαν έρθει από την προηγούμενη. Μας περίμεναν. Η επόμενη μέρα θα συνεχιζόταν με εκπλήξεις.


Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ

Το χωριό με την πρωτοβουλία του Πολιτιστικού-Μορφωτικού Συλλόγου και του γηραιού τώρα Προέδρου του, έχει συγκεντρώσει ένα σπουδαίο υλικό που κλείνει μέσα του την ιστορία αυτού του χωριού.
Τα επαγγέλματα, τα ήθη, τα έθιμα, τις ασχολίες, τις ενδυμασίες και ότι άλλο μπορεί να ζωντανέψει το παρελθόν και σε μια αίθουσα του Δημοτικού Σχολείου έχουν στήσει ένα λαογραφικό θησαυρό. Επισκεφθήκαμε το χώρο. Μια ευχή κάναμε. «Μακάρι να γίνει ένα Λαογραφικό Μουσείο που θα αναδεικνύει την ιστορία αυτού του χωριού».
Εντυπωσιαστήκαμε. Όμως η φύση μάς καλούσε κυριολεκτικά κοντά της.
Τα κάστανα ήταν έτοιμα στα δέντρα, μας είπαν. Πήραμε το δρόμο για ένα μέρος που το λένε Ντρεν’ι.
Κατηφορίζαμε. Τι πλούτος! Κάστανα γυαλιστερά.Και να αυτά για τα οποία τόσα ακούσαμε. Τα μανιτάρια! Τέτοια εποχή ; Ναι μας διαβεβαιώνουν οι φίλοι μας. Ο καιρός είναι κατάλληλος. Σπουδαία σοδειά «βασιλικές», «καλογράκια», μόνο λέει «αυγά» δε θα βρούμε. Αυτά βγαίνουν το καλοκαίρι. Τι πορεία ! Ανηφορίζουμε και προχωρούμε προς το Αγίασμα. Τι τόπος ! ξηραμένο θυμάρι που το καλοκαίρι μας διαβεβαιώνουν ευωδιάζει τον τόπο. Τι χλωρίδα! Τα βότανα αμέτρητα σπαθόχορτο, ρήγανη, μέντα, αλλά τώρα μόνο τα απομεινάρια τους. Φτάνουμε σ’ ένα ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής. Πιο κάτω η πηγή του Αγίου Αθανασίου. Παγωμένο νερό πλημμυρίζει τις πέτρινες λεκάνες. Που και που έχουμε στο νου μας αυτό που μας θύμισαν φεύγοντας, πως μπορεί να έχουμε τη χαρά να απολαύσουμε και τη συντροφιά καμιάς αρκούδας.
Δίπλα στο υγρό αυλάκι τα σαλιγκάρια κολλημένα πάνω στα χόρτα. Υπέροχος μεζές. Οι σακούλες έχουν γεμίσει κάστανα, μανιτάρια, χόρτα, σαλιγκάρια.
Είναι αδύνατο να περιγραφεί αυτό που τα μάτια κι όλες οι αισθήσεις προσλαμβάνουν. Ο χρόνος όμως δυστυχώς είναι αμείλικτος.
Πρέπει να ξανάρθουμε.
Ναι δεν είδατε τίποτα. Πρέπει να πάμε στις πηγές του χωριού, στα κεφαλόβρυσα Ελιά, Αποστόλης, Τσιώλας ,Κώστας το πηγάδι της Μπέτσιως. Να πάμε στους ιστορικούς τόπους στο Παλιομανάστηρο, στο Παλιοχώρι, στο Μπρατμήρι να πατήσετε σε γη που πριν εκατομμύρια χρόνια ήταν θάλασσα και τώρα τα αμέτρητα είδη κογχυλιών και οστράκων είναι ανάμεικτα με το χώμα.
Να βρείτε και να ακουμπήσετε απολιθωμένη τη ζωή (κορμούς δέντρων, φύλλα και μικροοργανισμούς ανάμεσα σε πετρώματα. Να μεταφερθείτε σε κόσμους αλλοτινούς. Μοιάζει λίγο παραμυθένιο μα είναι αληθινό!
Ο ίδιος ο τόπος είναι προκλητικός για ψάξιμο και απόλαυση.